Dünyaca ünlü ressam ve fotoğrafçı Burhan Doğançay, vefatının 11. yılında anılıyor.
Yarım asır boyunca dünyanın muhtelif şehirlerinde gördüğü duvarları sanat eserlerine entegre etmesiyle tanınan Doğançay, ressam ve harita subayı Adil Doğançay ile Hediye Hanım’ın çocuğu olarak 11 Eylül 1929’da İstanbul’da doğdu.
Babası ile birlikte küçük yaşlardan itibaren doğada gezen Doğançay, sanat alanındaki ilk eğitimini de babasının yanı sıra tanınmış ressam Arif Kaptan’dan aldı. Doğançay, lise yıllarını Ankara’da geçirdi ve Gençlerbirliği takımında futbol oynadı.
Doğançay, 1950’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olduktan hemen sonra gittiği Fransa’da, 1955 yılına kadar Academie de la Grande Chaumiere’de sanat kurslarına katıldı.
Yurt dışında doktora tezini hazırladı
Harçlığı yetmediği için 1952’de İngiliz filmi “Innocents in Paris’te Ronald Shiner”ın dublörlüğünü yapan unutulmaz sanatçı, para kazanmak için çeşitli işler yaptı.
Tezi için araştırma yapmak üzere Danimarka’ya giden Doğançay, 1953’te Paris Üniversitesi Ekonomi Bölümünde “Le Role de la Cooperation et les Progres de I’Agriculture Danoise” (Kooperatiflerin Rolü ve Danimarka Tarımının Gelişimi) başlıklı doktora tezini hazırladı.
Paris’te Van Gogh, Cezanne ve Monet’in resimlerini inceleyen Doğançay, izlenimci ekolün etkisinde kalarak resimler çizdi.
Bir süre Normandiya’daki Honfleur kasabasında yaşayan ve bir yandan Fransızca öğrenen Burhan Doğançay, yerel takımda futbol da oynadı. Doğançay’ın bu dönem suluboya ile yaptığı resimleri de Bayan Boutiron’un balıkçı dükkanında sergilendi.
İsveç, Almanya, İsviçre ve İtalya’ya seyahat eden Doğançay, doktorasını bitirip Ankara’ya döndükten sonra, 1956’da Sanat Sevenler Kulübü’nde ilk kişisel sergisini açtı.
114 ülkeyi kapsayan “Dünya Duvarları” projesini gerçekleştirdi
Bir süre Türkiye’de Turizm Genel Müdürlüğü görevini üstlenen usta sanatçı, 1960’lı yılların başından beri hayranlık duyduğu şehir duvarlarını eserlerinin konusu olarak seçerek, aynı yıllarda “Duvarlar” serisine başladı.
Kendi deyimiyle bir gün New York’taki 86. Sokak’ta yürürken gözüne takılan bir şey ile bu tutkunun başladığını ifade eden sanatçı, yaptığı bir açıklamada, şu bilgileri vermişti:
“Şu ana kadar gördüğüm en güzel soyut tabloydu. Bir posterin artıkları ile yüzeyinden gelen ve duvarda oluşan parça gölgelerinin desenleri vardı. Daha ziyade portakal renginde, biraz da mavi ve yeşil ve de kahve rengindeydi. Ayrıca üzerinde, yağmur ve çamurla oluşmuş izler vardı.”
Bu düşünceden yola çıkan sanatçı, 1975’te 114 ülkeyi kapsayan, “Dünya Duvarları” fotoğraf projesine başladı. Doğançay, bu projenin ürünlerini, 1982’de Paris’te Georges Pompidou da “Fısıldayan Duvarlar” adı altında ilk kez sergiledi.
Sanatçının tasarımları, 1983’te Fransa’nın ünlü halı merkezi Aubusson’da duvar halısı olarak dokunmaya başlandı.
Brooklyn Köprüsü’nün 1986’da büyük bir onarım geçirdiği sırada Doğançay tarafından çekilen 19 adet büyük boy fotoğrafı, New York’un 100.yıl kutlamalarında (1998) JFK Uluslararası Havaalanı’nda iki yıla yakın süre sergilendi. Bu fotoğraflar daha sonra, “Walls of the World” adlı kitapta yayınlandı.
Burhan Doğançay, 1982’de Paris’te Centre Pompidou’da, 1983’te Montreal’de Musee d’Art Contemporain’de, 1992’de St. Petersburg’da kişisel sergiler düzenledi, 1987’de 1. İstanbul Bienali’ne katıldı.
Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı desteğiyle 2001’de ilk retrospektif sergisini İstanbul Dolmabahçe Sarayı’nda ziyarete açan sanatçının, “Hat Sanatına Saygı” isimli çalışması 2003’ün Haziran ayında, Brüksel’deki yeni Avrupa Parlamentosu binasına asıldı.
“Mavi Senfoni” eseri 2,2 milyon TL’ye satıldı
Ressam Doğançay’ın en ünlü tablosu olan “Mavi Senfoni”, 2009 yılında Murat Ülker tarafından, 2,2 milyon liraya satın alındı. Tablo bu satışla birlikte, 2005-2010 yılları arasında satılan en pahalı Türk tablosu olma unvanına sahip oldu.
Ardında unutulmaz onlarca sanat eseri bırakan usta sanatçı, İstanbul’da tedavi gördüğü Amerikan Hastanesi’nde 16 Ocak 2013’te 84 yaşında hayatını kaybetti.
Burhan Doğançay’ın cenazesi, Teşvikiye Camisi’nde kılınan namazın ardından, vasiyeti üzerine Bodrum Turgutreis’teki Karabağ Mezarlığı’na defnedildi.
2004 yılında kendi çabalarıyla Doğançay Müzesi’ni kurdu
Kent duvarları resim sanatında tekrarlanan bir tema olmasına rağmen, Doğançay’ın yorumuyla çeşitli üsluplara dönüştü. Duvarlar, Doğançay’ın özgün yorumları ile resimlere, grafik sanatlara, duvar halılarına, heykellere ve fotoğraflara aktardı.
Kimi eserlerinde etkiyi pekiştirmek için kolaj ve fümaj tekniğini bir arada kullanan sanatçı, ayrıca kağıtlar, afişler, ipler, eski kırık tabelalar, kapı tokmakları, teller, kilitler, boyanmış tahtalar gibi malzemelere de eserlerinde yer verdi.
Çalışmalarında her zaman yaşamdan beslenen Doğançay, 20. yüzyıla egemen olan siyasal, toplumsal, felsefi olaylara ve sanatsal akımlara göndermelerde bulundu. Sanatçı, 2004 yılında kendi çabalarıyla Doğançay Müzesi’ni kurdu. Böylece müze Türkiye’nin ilk kişisel çağdaş sanat müzesi olma özelliğine sahip oldu.
Aldığı ödüllerden bazıları
1964- New York Kenti Takdir Belgesi
1984- ENKA Sanat ve Bilim Ödülü
1992- Rusya Kültür Bakanlığı Takdir Madalyası
1995- Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü ve Madalyası
2004- Ankara Hacettepe Üniversitesi “Sanatta Onursal Doktora” Belgesi
2005- Art Forum Ankara Plastik Sanat Fuarı “Sanat Onur Ödülü”
2005- Art İstanbul Uluslararası Çağdaş Sanat Buluşması “Sanata Katkı Ödülü”
Doğançay’ın eserlerinin bulunduğu müzelerden bazıları:
Danimarka’da Louisiana Museum of Modern Art, Fransa’da Musee de Grenoble, Centre Georges Pompidou, Rusya’da St. Petersburg, State Russian Museum, ABD’de Houston Museum of Fine Arts, Los Angeles County Museum, The Newark Museum, New York The Brooklyn Museum, The Museum of Modern Art, Guggenheim Museum, The Metropolitan Museum of Art, Washington The Library of Congress, The National Gallery of Art, Pittsburg’da Carnegie Museum of Art, The Cleveland Musuem of Art, Ohio Kennedy Museum of Art, Kanada’da Art Gallery of Greater Victoria, Yunanistan’da Benaki Museum ve Belçika Brüksel’de Avrupa Parlamentosu
Doğançay ve eserleri hakkında yayınlanan kitaplar:
Walls of the World, Kerber Verlag, 2003, Almanya
Dessine-Moi l’Amour. Syros-Alternatives, 1992, Fransa
Bridge of Dreams. Hudson Hills Press, 1999, ABD
Dogançay. Hudson Hills Press, 1986, ABD
Dogançay: A Retrospective. Duran Editions, 2001, Türkiye
Burhan Dogançay: Works on Paper 1950-2000, Hudson Hills Press, 2003, ABD
